Poziom bezpieczeństwa biologicznego (BSL – ang. Biological Safety Level) w laboratorium biotechnologicznym

W laboratoriach biomedycznych oraz biotechnologicznych, pracownicy codziennie mają do czynienia z różnorodnymi mikroorganizmami, w tym patogenami, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzi i środowiska. Bezpieczeństwo biologiczne to zbiór procedur, praktyk i zasad mających na celu zapobieganie narażeniu pracowników laboratorium, społeczności i środowiska na potencjalnie niebezpieczne czynniki biologiczne. Zapewnienie bezpieczeństwa pracy w tego typu laboratorium wymaga:

• odpowiedniego zaplanowania pomieszczeń i wyposażenia ich w specjalistyczną aparaturę i sprzęt,
• świadomości istnienia potencjalnych zagrożeń,
• prawidłowego użytkowania środków ochrony indywidualnej, takich jak: fartuch, rękawiczki, okulary ochronne itp.,
• przestrzegania zasad bezpiecznej pracy z mikroorganizmami będącymi potencjalnym źródłem zakażenia

Dlatego też tak ważne jest utrzymanie odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa biologicznego.

Poziomy bezpieczeństwa biologicznego

Istnieją cztery poziomy bezpieczeństwa biologicznego (BSL-1 do BSL-4), z których każdy ma swoje specyficzne wymagania dotyczące procedur, wyposażenia i konstrukcji laboratorium. Wytyczne WHO odgrywają kluczową rolę w określaniu tych standardów na całym świecie. Poniżej zostały zebrane najważniejsze informacje dot. czterech poziomów bezpieczeństwa (podział w zależności od rodzaju wykonywanych prac i ryzyka dla personelu oraz otoczenia).

BSL-1: Ten poziom obejmuje prace z mikroorganizmami niskiego ryzyka dla zdrowia człowieka i środowiska. W tym poziomie laboratorium stosuje się podstawowe procedury higieny osobistej i środowiskowej.

BSL-2: Ten poziom obejmuje prace z umiarkowanie patogennymi mikroorganizmami, które mogą powodować choroby u ludzi. W laboratoriach BSL-2 stosuje się zwiększone środki ostrożności, takie jak kontroli dostępu, ograniczenia dotyczące pracy z substancjami niebezpiecznymi oraz obowiązkowe szkolenia personelu.

BSL-3: Ten poziom obejmuje prace z patogenami powodującymi poważne choroby u ludzi i które mogą być przenoszone drogą kropelkową. W laboratoriach BSL-3 konieczne jest stosowanie zaawansowanych procedur bezpieczeństwa, takich jak kontrole przepływu powietrza, specjalne ubrania ochronne i ściśle kontrolowane protokoły dotyczące manipulacji z substancjami niebezpiecznymi.

BSL-4: Jest to najwyższy poziom bezpieczeństwa, stosowany w przypadku prac z najbardziej niebezpiecznymi patogenami, które powodują ciężkie choroby i dla których nie ma dostępnych skutecznych szczepionek lub leków. Laboratoria BSL-4 są skonstruowane w sposób zapewniający całkowite oddzielenie od zewnętrznego środowiska i stosują najbardziej rygorystyczne procedury bezpieczeństwa.

Jednym z kluczowych aspektów bezpieczeństwa w laboratorium jest skuteczna dezynfekcja materiałów biologicznych. W tym kontekście, stosuje się różne metody, takie jak użycie nadtlenku wodoru do dezaktywacji M. tuberculosis na powierzchniach w laboratorium. Inne powszechnie stosowane metody dezynfekcji to:

• Promieniowanie UV: Jest to skuteczna metoda dezynfekcji powierzchni, narzędzi i powietrza w laboratoriach. Promieniowanie UV-C niszczy DNA patogenów, uniemożliwiając im replikację.
• Etanol: Jest to powszechnie stosowany środek dezynfekujący w laboratoriach. Etanol o stężeniu 70% jest skuteczny w niszczeniu wielu bakterii i wirusów na powierzchniach.
• Formaldehyd: Jest to silny środek dezynfekujący używany do dezynfekcji powietrza i powierzchni w laboratoriach. Jednak ze względu na jego toksyczność, jego użycie jest ograniczone i wymaga odpowiednich środków ostrożności.

Ważne jest, aby pamiętać, że skuteczność metody dezynfekcji zależy od rodzaju patogenu, stężenia środka dezynfekującego, czasu ekspozycji oraz warunków środowiskowych.

Produkty i technologie wspierające bezpieczeństwo

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oraz jej lokalne odpowiedniki opracowała specjalne wytyczne dotyczące bezpieczeństwa biologicznego w laboratoriach. Obejmują one zalecenia dotyczące projektowania laboratorium, praktyk pracy, eliminacji odpadów i szkolenia personelu. Stosowanie się do tych wytycznych pomaga laboratoriom na całym świecie utrzymać wysoki poziom bezpieczeństwa i chronić społeczność przed potencjalnymi zagrożeniami2.

Firma WITKO oferuje szereg produktów i technologii, które wspierają bezpieczeństwo biologiczne w laboratoriach. Te produkty obejmują:

• specjalistyczne komory bezpieczeństwa biologicznego,
• systemy wentylacji i filtracji powietrza,
• zaawansowane systemy monitorowania i alarmowania,
• inkubatory,
• autoklawy,
• środki ochrony osobistej (maseczki, rękawice, osłonki na buty oraz wiele innych)

W zależności od poziomu bezpieczeństwa (BSL-1 do BSL-4) wymagania sprzętowe będą się różnić. I tak kolejno, w laboratorium BSL-1 większość prac może być wykonywana na stołach laboratoryjnych. Nie są wymagane komory laminarne, jednak zalecany jest ich montaż komory laminarne i klasy bezpieczeństwa. Dezynfekcja zachodzi przy użyciu autoklawów. Pracownicy zobowiązani są do stosowania odzieży roboczej takiej jak fartuchy, buty laboratoryjne, oraz rękawiczki.

Wymagane aparatura i wyposażenie laboratorium BSL-2 to komora laminarna II klasy bezpieczeństwa biologicznego, autoklaw oraz inkubator. Dodatkowo, należy tam stosować wszelkie procedury do gromadzenia i utylizacji odpadów medycznych. Ważną informacją jest to, iż laboratoria BSL-2 powinny być wyposażone w samozamykające się drzwi oznakowane poprzez umieszczenie na nich znaku ostrzegającego przez zagrożeniem biologicznym.

Podczas pracy w laboratoriach BSL-3 stosuje się wszystkie środki ostrożności określone dla wcześniejszych poziomów, które uzupełnione są dodatkowymi zabezpieczeniami takimi jak bariery ochronne (śluzy na wejściu/wyjściu) oraz wentylację mechaniczną. Do dodatkowych środków ochrony osobistej pracownika laboratorium BSL-3 zalicza się dwie pary rękawic odpornych na działanie czynników biologicznych, kombinezon ochronny, półmaski filtrujące FFP3 oraz gogle laboratoryjne.

Laboratorium BSL-4 musi być całkowicie odizolowane, a do tego utrzymywane w podciśnieniu wraz z niezależnym, filtrowanym obiegiem powietrza. Jego pracownicy zobowiązują się do przestrzegania rygorystycznych zasad bezpieczeństwa, m.in. personel zmienia odzież przed wejściem do laboratorium oraz udaje się pod prysznic dekontaminacyjny.

Współczesne laboratoria biotechnologiczne muszą spełniać rygorystyczne standardy bezpieczeństwa i higieny. Dzięki produktom i technologiom oferowanym przez firmę WITKO, laboratoria mogą zapewnić, że ich prace są prowadzone w sposób bezpieczny, skuteczny i zgodny z obowiązującymi normami. WITKO, dzięki swojemu doświadczeniu i proponowanym technologiom, stało się nieodłącznym partnerem dla wielu laboratoriów na całym świecie, pomagając im w osiągnięciu najwyższych standardów bezpieczeństwa i jakości pracy.

Przydatne Linki:

Produkty do wykrywania wirusów

Produkty BHP

Literatura:

1. National Research Council (US) Committee on Hazardous Biological Substances in the Laboratory. Biosafety in the Laboratory: Prudent Practices for the Handling and Disposal of Infectious Materials. Washington (DC): National Academies Press (US), 1989. Appendix A, Biosafety in Microbiological and Biomedical Laboratories.                 
2. Biosafety in Microbiological and Biomedical Laboratories, 5th ed. U.S. Department of Health and Human Services. December 2009. pp. 30-59. Archived (PDF) from the original on 9 April 2016. Retrieved 2 April 2016.                                                                    
3. PN-EN 12469:2002 (wersja polska). Biotechnologia – Kryteria działania komór bezpiecznej pracy mikrobiologicznej.                                                                           
4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynności                                                 
5. Gołofit-Szymczak Małgorzata , Górny Rafał L. Bezpieczna praca w laboratorium mikrobiologicznym, Bezpieczeństwo Pracy : nauka i praktyka, 2023 (3), 16-22